In de wereld van internationale ontwikkeling en hulpverlening klinkt steeds vaker een waarschuwing: beeldmateriaal dat is gegenereerd door kunstmatige intelligentie (AI) — beelden van extreme armoede, kinderen in noodsituaties of slachtoffers van seksueel geweld — duikt op in de campagnes van ngo’s. Volgens meerdere experts is dit een nieuw hoofdstuk in het fenomeen dat bekendstaat als “poverty porn”: medelijden oproepen met geïdealiseerde of overdreven beelden van het lijden van anderen.
|
AI-generated ‘poverty porn’ fake images being used by aid agenciesExclusive: Pictures depicting the most vulnerable and poorest people are being used in social media campaigns in the sector, driven by concerns over consent and cost |
Onderzoekers merken op dat deze beelden de typische visuele grammaticaregels van armoede opvolgen — bijvoorbeeld, kinderen met lege borden, gebarsten aarde, of overdreven gehurkte vormen van nood. De beelden zijn vaak te vinden op populaire stock-foto’sites, en worden door hulporganisaties ingezet om aandacht te genereren. De achterliggende logica is helder: synthetisch beeldmateriaal is goedkoper, er is minder geregel rond toestemming van echte personen, en de prikkels om te doneren kunnen groot zijn.
Het technische en ethische spanningsveld
Volgens Arsenii Alenichev, verbonden aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen, is de opmars van dergelijke beelden zorgelijk: hij ontdekte meer dan honderd door AI gemaakte beelden die worden gebruikt door individuen of ngo’s in campagnes rond honger of seksueel geweld. Hij noemt het fenomeen “poverty porn 2.0”.
De drijfveren voor dit gebruik zijn volgens hem grotendeels economisch en praktisch: door krappere budgetten in de NGO-sector, gecombineerd met de verleiding van snelle, kant-en-klare visuals zonder de complexiteit van toestemming voor echte mensen, stijgt het gebruik van synthetisch beeldmateriaal.
Voorbeelden en gevolgen
Een voorbeeld: de Nederlandse tak van Plan International plaatste in 2023 een videocommercial tegen kindhuwelijken waarin AI-gegenereerde beelden werden gebruikt — een meisje met een blauw oog, een oudere man, een zwangere tiener. Volgens de organisatie was de keuze gemaakt om de “privacy en waardigheid van echte meisjes” te beschermen.
Een ander voorbeeld: de Verenigde Naties (VN) gebruikte een video met AI-gegenereerde “heropvoeringen” van seksueel geweld in conflictgebieden, inclusief fictieve getuigenissen. Deze video werd later van YouTube gehaald nadat kritische mediaaandacht kwam.
De gevolgen zijn veelvuldig:
- De beelden versterken stereotypen en ongelijkheid, bijvoorbeeld door het herhaaldelijk afbeelden van donkere kinderen in arme contexten, wat culturele vooroordelen versterkt.
- Ze ondermijnen verhalen van echte mensen doordat het onderscheid tussen echt en fictief vaag wordt.
- De beelden kunnen later gebruikt worden om AI-modellen te trainen, waardoor biases zich kunnen verankeren en versterken.
De discussie en mogelijke oplossingen
Communicatieadviseurs in de ngo-wereld roepen op tot meer zorgvuldigheid. Zo zei communicatieconsultant Kate Kardol: “Het doet verdriet dat de strijd voor ethische weergave van mensen in armoede nu ook het onwerkelijke omvat.”
Sommige organisaties ondernemen stappen: Plan International geeft aan dat het sinds dit jaar richtlijnen hanteert waarin het gebruik van AI voor het afbeelden van individuele kinderen wordt afgeraden.
Desalniettemin stellen platforms voor stockbeelden zoals Freepik en Adobe dat veel afhangt van klantvraag: zolang de vraag is naar beelden met bepaalde stereotypen, zullen die beelden blijven verschijnen.
De opkomst van AI-gegenereerde beelden in de humanitaire communicatie markeert een belangrijk kantelpunt. Wat begon als een poging om toestemming en privacyproblemen te ontwijken, leidt nu tot een bredere ethische discussie: in hoeverre mag lijden gestileerd worden? En welke verantwoordelijkheid dragen organisaties, beeldplatforms en uiteindelijk de publiek- en donateurswereld? In plaats van alleen te focussen op het “hoe” van beeldgebruik, lijkt de kernvraag te worden: wat vertellen deze beelden ons — en wie bepaalt dat verhaal?
