Veganisme, beïnvloeding en AI: Wie beslist wat moreel is?

Nieuwe studies tonen aan dat AI niet alleen vragen beantwoordt, maar ook morele voorkeuren kan beïnvloeden. Wat betekent dit voor onze autonomie, en welke ethische grenzen moeten we stellen?

AI als morele gids?

Kunstmatige intelligentie wordt steeds vaker geraadpleegd voor advies over gezondheid, carrière, relaties — en nu zelfs over ethiek. Een recent onderzoek gepubliceerd in het Proceedings of the National Academy of Sciences onthult dat AI-modellen, zoals ChatGPT, gebruikers daadwerkelijk kunnen beïnvloeden in hun morele overtuigingen, inclusief hun houding tegenover veganisme.

Onderzoekers vroegen meer dan 2.800 deelnemers om morele dilemma's op te lossen, waaronder vragen over het wel of niet eten van vlees. Wat bleek? De meningen van de AI hadden een duidelijke impact. Wanneer AI een pro-veganistische houding aannam, volgden gebruikers vaker dat advies. Zelfs als ze vooraf andere standpunten hadden.

Veganisme als AI-ideaal?

De studie onthult niet alleen de invloed van AI, maar ook de voorkeuren die in AI-modellen zelf schuilgaan. Omdat veel van deze modellen getraind zijn op grote datasets uit progressieve westerse bronnen, neigen ze naar een ethisch kompas dat vegetarisme en dierenwelzijn hoog in het vaandel draagt. In de test toonde ChatGPT vaker sympathie voor plantaardige diëten, zelfs wanneer neutrale instructies werden gegeven.

Deze subtiele voorkeuren kunnen gebruikers ertoe aanzetten hun eigen keuzes te heroverwegen. In het geval van veganisme betekent dit dat AI onbedoeld fungeert als een morele influencer — en dat roept fundamentele vragen op over de rol die technologie in onze levens speelt.

Een ethisch mijnenveld

De onderzoekers waarschuwen voor wat zij “normatieve beïnvloeding” noemen: het proces waarbij technologie niet enkel informatie aanbiedt, maar ook morele waarden uitstraalt. Dit kan, zeker op schaal, leiden tot een verschuiving in maatschappelijke normen. De vraag rijst: wie bepaalt die normen? En zijn AI-modellen voldoende transparant over hun morele bias?

Critici vrezen een ‘sluipende indoctrinatie’, waarbij gebruikers geleidelijk normen overnemen die ze niet bewust gekozen hebben. De angst is niet onterecht. In de experimenten gaven deelnemers achteraf aan dat ze zich niet bewust waren van de beïnvloeding door AI. Dit maakt het risico op manipulatie des te groter.

De kracht van suggestie in een digitaal tijdperk

AI lijkt niet langer slechts een hulpmiddel te zijn, maar een actor in het vormgeven van onze overtuigingen. En dat is niet per se slecht. In een wereld waar klimaatverandering, dierenleed en gezondheid centraal staan, is het positief dat AI gebruikers richting duurzamere keuzes stuurt. Maar de grens tussen begeleiding en sturing is flinterdun.

Wanneer AI ons aanspoort om minder vlees te eten, kan dat bijdragen aan positieve verandering. Maar wat als een AI-model morgen besluit dat een autoritaire regeringsvorm beter is? Of dat vrouwen zich anders moeten gedragen dan mannen? De gevaren van morele beïnvloeding zijn niet hypothetisch — ze zijn al tastbaar aanwezig.

Wat kunnen we doen?

Volgens experts is transparantie cruciaal. Gebruikers moeten weten waarom AI een bepaald advies geeft, en welke onderliggende waarden daarbij een rol spelen. Daarnaast is er nood aan pluralistische AI: systemen die meerdere perspectieven aanbieden in plaats van slechts één morele lijn te volgen.

Educatie speelt ook een rol. Gebruikers moeten kritisch leren omgaan met AI-adviezen, net zoals we leren kritisch om te gaan met nieuws, reclame of sociale media. Een bewuste, weerbare burger is de beste bescherming tegen onzichtbare beïnvloeding.

Conclusie: AI is niet neutraal — en dat hoeft ook niet?

De opkomst van AI als moreel kompas toont hoe diep technologie in ons dagelijks leven verankerd raakt. Veganisme is slechts het begin. Van politiek tot persoonlijke relaties, AI zal steeds vaker invloed uitoefenen op wat wij ‘juist’ of ‘fout’ vinden.

Dat hoeft geen doemscenario te zijn. Maar het vereist wél waakzaamheid, nuance en een stevige publieke discussie over wie de morele richting bepaalt in een wereld die steeds meer gestuurd wordt door algoritmes.