Wat als AI de meeste banen overneemt? Universeel basisinkomen?

De grote belofte van AI – maar voor wie precies?

De opkomst van kunstmatige intelligentie wordt vaak gepresenteerd als een technologische zegen die de mensheid zal bevrijden van saaie arbeid, fouten in besluitvorming zal elimineren en economische groei zal stimuleren. Grote namen zoals Elon Musk waarschuwen echter ook voor massale werkloosheid, wat dan weer zou leiden tot de noodzaak van een universeel basisinkomen. Maar terwijl Silicon Valley droomt van een AI-gedreven utopie, worstelen economen, filosofen en beleidsmakers met de fundamentele vraag: wat betekent deze revolutie écht voor werk en samenleving?

De mythe van de alleswetende AI-vooruitzichten

In plaats van toekomstscenario’s te omarmen als feit, waarschuwen experts als Noah Smith (auteur van Noahpinion) voor het doen alsof we weten wat AI precies zal veroorzaken. “Stop met doen alsof je het weet,” zegt hij. AI is geen magische kristallen bol. Elke voorspelling – of het nu gaat over 90% banenverlies of een productiviteitsboom – is speculatief. De technologie ontwikkelt zich grillig, en de mens blijft een onvoorspelbare factor.

Wat we wél weten, is dat AI sommige taken versnelt, anderen overneemt en bestaande structuren onder druk zet. Maar net zoals bij eerdere technologische revoluties, zal de impact ongelijk verdeeld zijn: hogere productiviteit voor sommigen, overbodigheid voor anderen.

Van kapitalistisch gereedschap naar revolutionair wapen?

Tegenstanders van het kapitalistisch systeem zien in AI meer dan alleen een efficiëntie-instrument. Sommigen geloven dat AI het potentieel heeft om het hele economische model te ondermijnen: het zou de macht van arbeid over productie kunnen neutraliseren, menselijke uitbuiting kunnen terugdringen en een nieuw, eerlijker systeem mogelijk maken.

Toch waarschuwen critici dat AI net zo goed de bestaande machtsstructuren kan versterken – zeker zolang de technologie in handen blijft van bedrijven die winst als hoogste doel zien. Zonder radicale herziening van eigenaarschap, wetgeving en ethiek blijft AI een versterker van ongelijkheid in plaats van een bevrijder.

Universeel Basisinkomen: noodrem of lapmiddel?

Met de angst voor massale werkloosheid groeit ook de steun voor een universeel basisinkomen (UBI). Elon Musk en andere tech-miljardairs pleiten voor een vangnet voor de AI-verliezers van morgen. Maar critici vragen zich af: is dit een oplossing of een pleister op een veel diepere wonde? Zolang UBI slechts een bijproduct is van structurele ongelijkheid, blijft de vraag wie profiteert écht?

Bovendien mist het debat over UBI vaak nuance. Niet iedereen wordt overbodig. AI verandert werk, maar elimineert het niet per definitie. De cruciale uitdaging is dus niet enkel geld herverdelen, maar ook menselijke waardigheid, zingeving en controle over technologie behouden.

AI vraagt geen blind geloof, maar doordachte keuzes

De algoritmische revolutie is geen onvermijdelijk lot, maar een proces dat gestuurd kan worden – als we bereid zijn de juiste vragen te stellen. Willen we een toekomst waarin AI de mens dient, of één waarin de mens zichzelf overbodig maakt? De keuze is aan ons. Maar dan moeten we stoppen met wachten op voorspellingen, en beginnen met vormgeven.