Is kunstmatige intelligentie de doodsteek voor de journalistiek?

Hoe de nieuwsindustrie worstelt met kansen én existentiële bedreigingen

De discussie over de rol van kunstmatige intelligentie (AI) in de de journalistiek is actueler dan ooit. Terwijl AI-tools redacties kunnen ontlasten van routinetaken, roept hun opkomst zware vragen op over de toekomst van het beroep zelf.

Een twijfelachtige publicatie — Hoe fake nieuws een AI-testcase werd

Een recent onderzoek door HoldtheFrontPage bracht een opmerkelijk experiment aan het licht: een nepkrant genaamd The Bournemouth Observer, volledig gecreëerd door AI, zonder menselijke redactie. De teksten waren zó slecht dat het duidelijk was dat er geen menselijke journalist aan te pas moest zijn gekomen. Dit is slechts één van de vele signalen dat AI niet slechts een hulpmiddel is — maar een kracht die de grenzen van wat nieuws is, oprekt.

Hulpmiddel of uitdager? Dubbelzinnige verhouding

Aan de ene kant biedt AI de mogelijkheid om routinematig werk uit handen te nemen: automatisch samenvatten, transcripties maken, of achtergrondinformatie snel ophalen. Maar het gevaar loert: als redactionele sturing wegvalt, kunnen onnauwkeurigheden, bias en zelfs diep vervalsde feiten (deepfakes) hun intrede doen. 

Vertrouwen onder druk

Mediaconsumenten hechten waarde aan betrouwbaarheid en nuance — kwaliteiten die AI slechts beperkt kan bieden. Uit een recente studie bleek dat bijna 90 % van de journalisten verwacht dat AI het risico op desinformatie aanzienlijk zal vergroten. Bovendien tonen experimenten aan dat lezers niet minder geneigd zijn een artikel te lezen als het bekend is dat AI erbij is betrokken. Het stigma lijkt dus minder gebaseerd op kwalitatieve verwachtingen dan op ethische overtuigingen.

Chaos and Credibility: A Snapshot of How AI Is Impacting Press Freedom and Investigative Journalism GIJN offers a snapshot of how watchdog reporters are confronting algorithmic abuses and misinformation while also employing AI as a key newsroom tool.

Praktijkexperimenten: Wat leert de industrie?

In Italië nam de krant Il Foglio het voortouw door onlangs een editie geheel te laten samenstellen door AI — van kop tot zegel. De menselijke rol werd beperkt tot fact-checking en het stellen van prompts. Hoewel het experiment indruk maakte, toonde het ook de beperkingen: gebrekkige originaliteit, feiten die niet klopten, en stilaan een bewustmakend statement over wat “nieuws” uiteindelijk is. 

Italian newspaper says it has published world’s first AI-generated edition Il Foglio says artificial intelligence used ‘for everything – the writing, the headlines, the quotes … even the irony’

Strategieën voor de overlevingskans van journalistiek

Hoe kan de sector reageren? Een paar suggesties:

• Redactionele regie behouden — menselijke sturing moet onmisbaar blijven.
• Eigendom van inhoud beschermen — media moeten vergoed worden als AI hun werk gebruikt.
• Transparantie — lezers moeten weten wanneer AI een rol speelt, én hoe.
• Opleiding en beleid — redacties moeten duidelijke AI-richtlijnen ontwikkelen én personeel trainen. 
• Samenwerking tussen media en tech — slechts door samen te werken kan men uitbuiting vermijden.

Can journalism survive AI? | Brookings The news industry must unite and double down on journalists in order for journalism to survive the onslaught of AI.

De grens van vervangbaarheid

AI kan teksten genereren, maar het kan (nog) niet voelen, onderzoeken, vragen stellen in het hart van maatschappelijke vragen, empathie begrijpen of nuance aanbrengen in onzekere contexten. Het blijft een krachtige assistent — geen vervanger.Als de journalistiek haar bestaansreden wil behouden, moet ze zich onderscheiden: door kwaliteit, diepgang en vertrouwen.